10 اشتباهی که نباید در طراحی پرسشنامه مرتکب شد!

10 اشتباهی که نباید در طراحی پرسشنامه مرتکب شد!

طراحی پرسشنامه آنلاین یکی از اقدامات بسیار مهم و پراهمیت است. در صورتی که یک پرسشنامه بر اساس اصول و معیارهای صحیحی طراحی نشده باشد نمی‌تواند از اعتبار بالایی برخوردار باشد و در نتیجه امکان تجزیه‌ و تحلیل به صورت مناسب را سلب می‌کند. در همین راستا، افراد علاقه‌مندند تا در رابطه با اشتباهات طراحی پرسشنامه آشنا شوند. به طور کلی شناخت اشتباهات متداول در پرسشنامه‌ها، از تکرار آن‌ها جلوگیری کرده و این موضوع موجب طراحی ‌شدن یک پرسشنامه خوب و معتبر می‌شود. اما اشتباهات رایج در طراحی پرسشنامه آنلاین کدام هستند و چگونه می‌توان از ارتکاب آن‌ها جلوگیری نمود؟

در این مقاله قصد داریم تا با اشاره به 10 اشتباهی که نباید در طراحی پرسشنامه مرتکب شد، کارشناسان، پژوهشگران و افرادی که قصد طراحی پرسشنامه‌ای معتبر و خوب دارند را راهنمایی نماییم.

  

فهرست محتوا

 

اشتباهاتی که نباید آن‌ها را مرتکب شد!

به طور کلی برخی از سوالات و گزینه‌های قرار داده شده در پاسخ‌ها، باعث ایجاد سردرگمی برای پاسخ‌دهندگان می‌شوند. این سردرگمی‌ها، سبب پاسخ‌های غلط و نادرست از سوی پاسخ‌دهندگان شده و اعتبار پرسشنامه از بین می‌رود. در ادامه 10 اشتباه رایج که در طراحی پرسشنامه باید از ارتکاب به آن‌ها پرهیز نمود را معرفی خواهیم نمود:

طراحی سوالات جهت‌دار

اولین و رایج‌ترین اشتباهی که در طراحی پرسشنامه صورت می‌گیرد، استفاده از سوالاتی است که ذهن پاسخ‌دهنده را به سمت و سویی خاص هدایت می‌کند. اینگونه سوالات می‌توانند برخی از گزینه‌های موجود در پاسخ را برای فرد حذف کرده و ذهن او را منحرف کنند. برای مثال در سوالی مطرح شده که چه میزان از تجربه خود در ارتباط با بخش‌های مختلف سازمان ما راضی هستید؟ فرد پاسخ‌دهنده در ادامه این سوال و در قسمت پاسخ‌ها با مواردی همچون «ناراضی» یا «بسیار ناراضی» مواجه می‌شود. این سوال در ذهن مخاطب موجب ایجاد شک و تردید نسبت به تجربه او شده و پاسخ وی را جهت‌دار می‌کند. اینگونه سوالات بیشتر توسط افرادی طرح می‌شوند که یا خود صاحب کسب‌وکار (شرکت یا سازمان) بوده و یا ارتباط بسیار نزدیکی با آن دارند. برای جلوگیری از رخ‌دادن اینگونه اشتباهات، بهتر است به چند نکته توجه نمود. در وهله اول فرد طراح، از افرادی کمک‌ بگیرد که خود، با کسب‌وکار ارتباط نزدیک و صمیمانه‌ای ندارند و به نوعی ذی‌نفع محسوب نمی‌شوند. در ادامه و در صورت طرح اینگونه سوالات، بهتر است بخش اول سوال به صورت کامل حذف شود تا جهت‌داری سوال از بین برود. یکی دیگر از اقداماتی که می‌تواند از طرح سوالات جهت‌دار و نادرست جلوگیری کند؛ استفاده از نرم‌افزارهای فرم ساز آنلاین و یا سامانه‌های نظرسنجی و طراحی پرسشنامه است.

تصور بر برخورداری مخاطب از دانش قبلی

یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات در طراحی پرسشنامه آنلاین، تصور بر برخورداری مخاطب از دانش قبلی است. به بیان دیگر طراح پرسشنامه باید به پاسخ‌دهنده به عنوان یک فرد کاملاً ناآگاه بنگرد که هیچ اطلاعاتی از کسب‌وکار ندارد. برای مثال به نظر شما لوگوی جدید ما نسبت به لوگوی قبلی چه پیشرفت‌هایی کرده است؟ این سوال با تصور بر دانش مخاطب نسبت به لوگوی قبلی و لوگوی جدید طرح شده و با توجه به موارد گفته شده کاملاً اشتباه است. به طور کلی برای جلوگیری از انجام این اشتباه، باید خود را جای مخاطب قرار داد و از تعاریفی کاملاً دقیق و مشخص استفاده کرد. با توجه به این موارد می‌توان به این مورد اشاره نمود که پرسشنامه‌ خوب، پرسشنامه‌ای است که هیچگونه ابهامی در سوالات و پاسخ‌های آن وجود نداشته باشد.

دریافت اطلاعات آماری و جمعیت‌شناسی

یکی از انواع اشتباه رایج در طراحی نظرسنجی و پرسشنامه، دریافت اطلاعات آماری و جمعیت‌شناسی از مخاطبان است. به بیان دیگر، طرح سوالات جمعیت‌شناسی که عموماً شخصی هستند، می‌تواند موجب سلب اعتماد پاسخ‌دهنده شود. به طور کلی سوالاتی چون سن، جنسیت، قد، وزن، تعداد اعضای خانواده، شغل، درآمد و ... از این دسته سوالات محسوب می‌شوند. در رابطه با این موضوعات باید به این موضوع اشاره نمود که حتی ممکن است فرد پاسخ‌دهنده، به این سوالات به صورت نادرست و اشتباه پاسخ‌ دهد. برای جلوگیری از تأثیرات منفی دریافت اطلاعات آماری و جمعیت‌شناسی، بهتر است که سوالات مربوط به این موارد، در انتهای نظرسنجی و با استفاده از کلمات دارای بار مثبت آورده شوند. همچنین فرد طراح باید در نظر داشته باشد که تنها سوالاتی را از پاسخ‌دهنده بپرسد که به پاسخ آن‌ها در آنالیزهای خود نیاز دارید.

طرح دو سوال در یک سوال

یکی از اشتباهات بزرگی که می‌تواند موجب کاهش دقت پاسخ‌دهنده در نظرسنجی آنلاین و دشوارترشدن تجزیه و تحلیل پاسخ‌نامه‌ها شود، استفاده از دو پرسش در یک سوال است. معمولاً این اتفاق به دلیل اشتباه از سوی طراح نظرسنجی رخ‌ می‌دهد. این اشتباه معمولاً در شرایطی رخ می‌دهد که طراح گمان می‌کند دو سوال بسیار شبیه یکدیگر و یا مکمل یکدیگر هستند. اما زمانی این موضوع به یک اشتباه تبدیل می‌شود که پاسخ‌دهنده بعد از مطالعه سوال، احساس شباهت و مکمل‌بودن میان سوالات حس نکند. این موضوع باعث کاهش اعتبار پرسشنامه می‌شود. برای نمونه این سوال که  چه میزان از رنگ‌ها و طراحی وب‌سایت جدید ما راضی هستید؟ یک سوال اشتباه است. ممکن است پاسخ‌دهنده از رنگ وب‌سایت راضی باشد اما طراحی وبسایت برای او چندان رضایت‌بخش نباشد. در این صورت دچار سردرگمی و در نتیجه پاسخ‌دهی نادرست می‌شود.

ارائه گزینه‌های ناکافی

یکی از ابتدایی‌ترین و غیرحرفه‌ای‌ترین اشتباهاتی که می‌تواند در انواع تحقیقات بازار رخ دهد، ارائه گزینه‌های ناکافی در پاسخ است. برای جلوگیری از مرتکب‌شدن به چنین اشتباهاتی باید به صورت بسیار دقیق به تمامی تفاوت‌های موجود در علایق، دیدگاه‌ها و سلیقه‌ها توجه نمود. به بیان دیگر برای این کار، به هیچ وجه نباید پاسخ‌هایی که امکان انتحاب آن‌ها کم است، حذف شوند. برای مثال در پاسخ‌های این سوال که چند سال است که در این منطقه ساکن هستید؟ پاسخ‌های زیر آورده شده‌اند:

·      یک تا دو سال

·      دو تا پنج سال

·      پنج تا هفت سال

·      هفت سال یا بیشتر

در پاسخ‌های آورده شده، برای افرادی که کمتر از یک سال سابقه سکونت در آن منطقه را دارند، گزینه‌ای آورده نشده است. درنتیجه پاسخ‌دهنده نمی‌تواند به صورت دقیق به سوال پرسیده شده، پاسخ دهد.

پیچیدگی و استفاده از دستور زبان پیچیده

استفاده از واژگان کم کاربرد و دستور زبان سخت و پیچیده یکی دیگر از اشتباهات رایج در طراحی نظرسنجی است. در این شرایط مخاطب نمی‌تواند ماهیت سوال را به خوبی درک کند و این موضوع، منجر به پاسخ‌دهی نادرست او می‌شود. این اتفاق به طور کلی بیشتر زمانی رخ می‌دهد که فرد طراح نظرسنجی، بر دستور زبان مورد نظر تسلط کافی نداشته و اطلاعات کافی در این زمینه را ندارد. برای جلوگیری از این اشتباه، بهتر است که قبل از طراحی پرسشنامه، در رابطه با دستور زبان مورد نظر، مطالعاتی جامع صورت بگیرد.

استفاده از سوالات دارای بار منفی

استفاده از جملانی که دارای افعال منفی هستند یکی دیگر از اشتباهات متداول در طراحی پرسشنامه و نظرسنجی است. استفاده از افعال و جملات منفی، موجب ایجاد حس منفی در پاسخ‌دهنده و پیچیدگی سوالات می‌شوند. این پیچیدگی و حس منفی می‌تواند تا جایی پیش برود که مخاطب حتی گزینه‌ای بر خلاف آنچه در ذهن دارد را انتخاب کند.

استفاده بیش از حد از سوالات باز

یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات رایج در طراحی نظرسنجی آنلاین استفاده بیش از حد از سوالات باز است. به صورت کلی سوالات به دو دسته باز و بسته تقسیم می‌شوند. سوالات بسته، سوالاتی هستند که مخاطب، برای پاسخ‌گویی با برخی گزینه‌ها مواجه است. اما سوالات باز، سوالاتی با قابلیت پاسخ‌گویی تشریحی هستند. اما اشتباه رایج در این رابطه و در طراحی نظرسنجی آنلاین چیست؟ استفاده بیش از حد از سوالات باز، یکی از عوامل خستگی پاسخ‌دهنده و سختی آنالیز پاسخ‌نامه‌ها است. به طور کلی استفاده از این سوالات برای تنوع‌بخشی و افزایش عمق نظرسنجی نیاز است. اما همانطور که گفته شد، استفاده بیش از حد از اینگونه سوالات جزء اشتبهات رایج و بزرگ محسوب می‌شود.

انتظار بیش از حد از مخاطب

انتظارات بیش از حد، یکی از اشتباهات بزرگی‌ است که طراحان نظرسنجی می‌توانند به آن مرتکب شوند. طرح سوالات متعدد و زیاد، انتظار برای صرف زمان زیاد، انتظار فهم سوالات پیچیده و فرضیه دانش قبلی از سوب مخاطب، از جمله  اشتباهات رایج در این بخش است. عدم توجه به شرایط پاسخ‌دهنده و زمان او، می‌تواند موجب نارضایتی و بروز احساس خستگی در مخاطب شود. به طور کلی پرسشنامه‌هایی که طراح آن‌ها انتظارات بیش از حدی از مخاطبان داشته است؛ بالاترین نرخ رهاسازی را دارند.

طرح سوالات غیرضروری

یک نظرسنجی و پرسشنامه خوب، از ویژگی‌های متعددی برخوردار است که برای دانستن‌ آن‌ها می‌توانید مقاله "چگونه یک نظرسنجی خوب طراحی کنیم" را مطالعه نمایید. یکی از این ویژگی‌ها هدفمندبودن و مشخص بودن مسیر سوالات است. برای داشتن یک نظرسنجی و پرسشنامه خوب و معتبر و جلوگیری از ارتکاب اشتباهات بزرگ در این زمینه، باید از طرح سوالات غیرضروری پرهیز نمود. به طور کلی برخی از افراد غیرحرفه‌ای گمان می‌کنند که هرچه تعداد سوالات بیشتر باشد، نتایج به دست‌ آمده نیز معتبرتر خواهد بود. این تصور غلط نه تنها موجب خستگی مخاطب، بلکه موجب سختی بیش از حد آنالیز داده‌های به دست آمده خواهد شد. برای جلوگیری از رخ‌دادن این موضوع، باید پس از طرح هر سوال، در رابطه با علت و هدف آن نیز تأمل شود. به بیان دیگر باید به این سوال که هدف از این سوال چیست؟ پاسخ داد.

جمع‌بندی

در این مقاله تلاش کردیم تا با اشاره به 10 اشتباهی که نباید در طراحی پرسشنامه مرتکب شد، به طراحان نظرسنجی و پرسشنامه در طراحی یک نظرسنجی معتبر و خوب، یاری برسانیم. همانطور که اشاره نمودیم برای طراحی یک نظرسنجی معتبر و خوب باید از 10 اشتباه رایج به صورت کامل پرهیز نمود که این اشتباهات عبارت‌اند از:

·      طراحی سوالات جهت‌دار

·      تصور بر برخورداری مخاطب از دانش قبلی

·      دریافت اطلاعات آماری و جمعیت‌شناسی

·      طرح دو سوال در یک سوال

·      ارائه گزینه‌های ناکافی

·      پیچیدگی و استفاده از دستور زبان پیچیده

·      استفاده از سوالات دارای بار منفی

·      استفاده بیش از حد از سوالات باز

·      انتظار بیش از حد از مخاطب

·      طرح سوالات غیرضروری

در ادامه نیز ذکر کردیم که بری طراحی یک نظرسنجی خوب، در کنار جلوگیری از ارتکاب به این اشتباهات، باید به برخی نکات به صورت ویژه توجه نمود که این نکات همگی در مقاله‌ای جداگانه تحت عنوان "چگونه یک نظرسنجی خوب بنویسیم" آورده شده‌اند.

یوچک، بهترین سامانه ساخت نظرسنجی و پرسشنامه

استفاده از سامانه‌های معتبر و خوب نظرسنجی و پرسشنامه و سوالات موجود در نسخه‌های مختلف آن‌ها، یکی از بهترین راه‌های جلوگیری از ارتکاب به اشتباهات رایج در طراحی نظرسنجی و پرسشنامه است. سامانه نظرسنجی یوچک در سال 1393 با نگاهی علمی به مسائل حوزه آمار و نظرسنجی به وجود آمد. این سامانه با برخورداری از امکانات متعدد و ویژگی‌های منحثربه‌فرد، بهترین سامانه نظرسنجی در ایران به شمار می‌رود. از جمله ویژگی‌های این سامانه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

·      امکان استفاده از مقادیر متنوع

·      امکان ارسال پاسخنامه از طریق تلگرام و ایمیل

·      قابلیت فیلتر پاسخنامه‌ها

·      دارای فرم‌های دموی متنوع

پژوهشگران، مدیران کسب‌وکار، کارشناسان بازاریابی و تمامی افرادی که قصد طراحی فرم نظرسنجی دارند، می‌توانند از سامانه یوچک استفاده نمایند.


اشتراک در تلگرام
اشتراک در فیسبوک
اشتراک در توئیتر
اشتراک در واتس‌اپ
اشتراک در واتس‌اپ
اشتراک در SMS


توسط سامانه یوچک پرسشنامه آنلاین بسازید ، آن را به اشتراک بگذارید و از داده های بدست آمده گزارش گیری کنید.


1000 Characters left